Το “πέρασμα” της Μαλακάσας: Πως εξηγούνται οι αυξημένες χιονοπτώσεις, βροχές και ομίχλες;

Πως τα βουνά της Αττικής διαμορφώνουν τον καιρό, τόσο της Μαλακάσας όσο και της πόλης των Αθηνών;

Πολύ συχνά ακούμε στις ειδήσεις για προβλήματα που δημιουργεί ο καιρός στη Μαλακάσα και συγκεκριμένα για ισχυρές χιονοπτώσεις, βροχές και ομίχλες. Αναρωτηθήκατε ποτέ γιατί συμβαίνει αυτό; Η απάντηση βρίσκεται στο παρακάτω Κείμενο του Δρ. Μπαλούτσου Γεωργίου, Δασολόγου-Υδρολόγου, που δημοσιεύτηκε στο Περιοδικό «ΕΘΙΑΓΕ» και μετά στο dasarxeio.com:

Οι καιρικές συνθήκες και γενικότερα το κλίμα ενός τόπου σε ευρεία κλίμακα καθορίζονται, ως γνωστό , από το γεωγραφικό του πλάτος και τις αέριες μάζες που μετακινούνται επάνω απ’ αυτόν. Σε μικρότερη όμως χωρική κλίμακα, ο καιρός και το κλίμα καθορίζονται από την τοπογραφία και τη γεωμορφολογία του, αφού η ύπαρξη οροσειρών, βουνών, κοιλάδων, λιμνών, θαλασσών κ.λπ., δημιουργούν ειδικές συνθήκες και αυτές με τη σειρά τους, εκτός των άλλων, αυξάνουν τη συχνότητα εμφάνισης και την ένταση ακραίων καιρικών φαινομένων.

Οι παραπάνω τοπογραφικές και γεωμορφολογικές συνθήκες, όταν επικρατούν κοντά σε μεγαλουπόλεις, χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής και μελέτης γιατί δημιουργούν τις καιρικές συνθήκες που αναφέρθηκαν και αυτές, επηρεάζουν δυσμενώς κάθε είδος ανθρώπινης δραστηριότητας. Όσον αφορά στην Αθήνα, χαρακτηριστικό παράδειγμα εμφάνισης συχνών και ακραίων καιρικών φαινομένων που δυσχεραίνουν την κυκλοφορία των οχημάτων από και προς αυτή, είναι το κομμάτι της εθνικής οδού στην περιοχή της Μαλακάσας Αττικής. Οι δύσκολες συνθήκες διέλευσης που δημιουργούνται στη συγκεκριμένη περιοχή όταν βρέχει, όταν έχει ομίχλη και κυρίως όταν χιονίζει, είναι γνωστές στον καθένα. Αρκετές φορές οι ισχυρές χιονοπτώσεις δημιούργησαν δραματικές συνθήκες για τους οδηγούς αυτοκινήτων και τους επιβάτες τους στην περιοχή.

Όταν στη Μαλακάσα επικρατεί ισχυρή βροχή, ομίχλη ή χιόνι, λίγα χιλιόμετρα πιο κάτω στην εθνική οδό μετά τον Άγιο Στέφανο προς την περιοχή της Αθήνας, ο καιρός είναι κατά κανόνα όχι μόνο καλύτερος αλλά συχνά και ηλιόλουστος . Η απότομη αυτή αλλαγή του καιρού σε δύο περιοχές που απέχουν πολύ λίγο μεταξύ τους, δείχνει πως τα έντονα καιρικά φαινόμενα στη Μαλακάσα οφείλονται σε τοπικές συνθήκες. Οι συνθήκες αυτές είναι η γεωμορφολογία και τοπογραφία (υψόμετρο, κλίση, έκθεση) των κοντινών ορεινών όγκων της περιοχής και κυρίως της Πάρνηθας, αλλά και του Κιθαιρώνα και Ελικώνα δυτικότερα. Οι ορεινοί αυτοί όγκοι έχουν κατεύθυνση από ανατολή προς δύση και τα υψόμετρα, με τη σειρά που αναφέρθηκαν είναι 1.413, 1.410 και 1.718 μέτρα. Το συνολικό μήκος από ανατολικά προς δυτικά μόνο της Πάρνηθας και του Κιθαιρώνα, είναι 60 χιλιόμετρα περίπου. Τα βουνά αυτά, και κυρίως η Πάρνηθα, με το υψόμετρο και την κατεύθυνση που έχουν, δημιουργούν ειδικές καιρικές συνθήκες που συμβάλλουν πολύ συχνά στην αύξηση των βροχών ή των χιονοπτώσεων στη Μαλακάσα, αλλά και στη δημιουργία ομίχλης.

Αναλυτικότερα, οι ορεινοί αυτοί όγκοι συγκροτούν αδιαπέραστο τείχος στους βόρειους ανέμους που κατευθύνοντα ι προς την Αττική. Έτσι, καθώς οι άνεμοι χτυπούν τις βόρειες πλαγιές της Πάρνηθας (αλλά και των άλλων ορεινών όγκων), ανυψώνονται μαζί με τους υδρατμούς τους και αυτοί ψύχονται, συμπυκνώνονται και υγροποιούνται μετά από ορισμένο υψόμετρο. Στη συνέχεια πέφτουν υπό μορφή βροχής ή χιονιού στις βόρειες πλαγιές του βουνού, αλλά και ανατολικότερα, προς την περιοχή της Μαλακάσας. Οπωσδήποτε όμως και ορισμένοι υδρατμοί ξεπερνούν την κορυφή της Πάρνηθας και έτσι δημιουργούν λιγότερες βροχές ή χιόνια στις νότιες πλαγιές της προς την Αθήνα. Πολύ συχνά, η πρόσκρουση των βόρειων ανέμων στις πλαγιές της Πάρνηθας και όταν το επιτρέπει η θερμοκρασία, συμβάλλει στη δημιουργία ομίχλης στην ευρύτερη περιοχή της Μαλακάσας.

Εικόνα 1: Η κατεύθυνση της Πάρνηθας, του Κιθαιρώνα και του Ελικώνα από Ανατολικά προς Δυτικά, συμβάλλει συχνά στην εκδήλωση έντονων βροχοπτώσεων, χιονοπτώσεων και πυκνής ομίχλης, τόσο στις βόρειες πλαγιές τους όσο και στην περιοχή της Μαλακάσας. © dasarxeio.com, Δρ. Γεώργιος Μπαλούτσος

Επομένως ο όγκος της Πάρνηθας, αλλά και των δύο άλλων γειτονικών βουνών συμβάλλουν στην εκδήλωση των έντονων καιρικών φαινομένων στη Μαλακάσα η οποία θα μπορούσε να θεωρηθεί για την Αττική η αντίστοιχη περιοχή της «Κατάρας» στα όρια των νομών Τρικάλων και Ιωαννίνων. Ο «τρόπος λειτουργίας» της Πάρνηθας· αλλά και των δύο άλλων ορεινών όγκων στην εκδήλωση ισχυρών βροχών και χιονοπτώσεων στη Μαλακάσα, φαίνεται στο χάρτη της περιοχής. Η «εκτροπή» της πορείας των νεφών προς τη Μαλακάσα, μετά την πρόσκρουσή τους στις βόρειες πλαγιές της Πάρνηθας, είναι ιδιαίτερα εμφανής από την κορυφή του Υμηττού ή της Πεντέλης.

Εικόνα 2: Η ύπαρξη ενός ορεινού όγκου κάθετου στην κατεύθυνση των επικρατούντων ανέμων μιας περιοχής, συμβάλλει στη δημιουργία και εκδήλωση ισχυρών βροχοπτώσεων στις ανεμόπληκτες πλαγιές του και λιγότερων στις υπήνεμες πλαγιές του. Ένα τέτοια παράδειγμα είναι η οροσειρά Πάρνηθα – Κιθαιρώνας – Ελικώνας, στην οποία οφείλονται οι βροχές, τα χιόνια και οι ομίχλες στη Μαλακάσα. © dasarxeio.com, Δρ. Γεώργιος Μπαλούτσος

Άλλες επιπτώσεις των ορεινών όγκων της Αθήνας

Πώς ένας ορεινός όγκος συμβάλλει στην εκδήλωση ισχυρών βροχών ή χιονοπτώσεων στις ανεμόπληκτες πλαγιές του, φαίνεται στην εικόνα 2 με τις θερμοκρασίες. Η ύπαρξη όμως της Πάρνηθας και των άλλων ορεινών όγκων βόρεια της Αθήνας, εκτός από αρνητικές, έχει και πολλές θετικές επιπτώσεις. Ειδικότερα η «δημιουργία» μεγαλύτερου ύψους βροχής στις βόρειες πλαγιές της συμβάλλει στην ανάπτυξη και διατήρηση πυκνής βλάστησης και κυρίως του ελατοδάσους. Στη συνέχεια αυτό συμβάλλει στην περαιτέρω αύξηση της βροχής με τη δημιουργία «ομιχλοβροχής», όταν οι σταγόνες της ομίχλης προσκρούουν στην κομοστέγη του και κυρίως στις βελόνες που παρασύρονται από τον άνεμο και υγροποιούνται. Επιπλέον, η επικράτηση στις νότιες πλαγιές της Πάρνηθας καθοδικών «κρύων» ανέμων κατά τη διάρκεια της νύχτας, ελαττώνει τη θερμοκρασία του αέρα των βορείων προαστίων της Αθήνας κατά τις νύχτες του καλοκαιριού.

Επισημαίνεται ακόμα πως αν το υψόμετρο της Πάρνηθας ήταν μεγαλύτερο, τότε πολύ ισχυρότερες βροχές και χιονοθύελλες θα εκδηλωνόταν στις βόρειες πλαγιές της μέχρι τη Μαλακάσα και συνεπώς το «πέρασμα» της εθνικής οδού στην περιοχή εκείνη θα ήταν ασύγκριτα δυσκολότερο. Σε μία τέτοια περίπτωση και οι βόρειες πλαγιές της Πάρνηθας θα είχαν πολύ πυκνότερη δασική βλάστηση από τη σημερινή ενώ οι νότιες, πάρα πολύ αραιότερη, αφού οι βροχές θα ήταν πολύ λιγότερες από τις σημερινές. Ακόμα και το ετήσιο ύψος βροχής της Αθήνας θα ήταν πολύ μικρότερο από το σημερινό (400 χιλιοστά), αφού η πόλη θα ήταν στην «ομβροσκιά» ενός αρκετά υψηλού βουνού.

Παρόμοιες επιπτώσεις με εκείνες της Πάρνηθας θα δημιουργούνταν βέβαια και στις βόρειες πλαγιές του Υμηττού (υψόμετρο 1.026 μ.) αν η κατεύθυνσή του ήταν από τα ανατολικά προς τα δυτικά. Έτσι μία τέτοια κατεύθυνση θα επηρέαζε όχι μόνο τη βλάστηση του βουνού, αλλά και τις καιρικές και κλιματικές συνθήκες σχεδόν στο κέντρο της Αθήνας. Το ίδιο όμως δεν μπορεί να υποστηριχθεί και για τη Δίρφη στην Εύβοια, (υψόμετρο 1.743 μ.) λόγω της μεγάλης απόστασης αυτής από την πόλη (75 χιλιόμετρα περίπου).

Έργα και μέτρα εξομάλυνσης των προβλημάτων στη Μαλακάσα

Πώς μπορούν τα προβλήματα που δημιουργούνται στη Μαλακάσα από έντονα καιρικά φαινόμενα και κυρίως από τις χιονοπτώσεις να εξομαλυνθούν; Αυτά προφανώς δε θα υπήρχαν αν δεν υπήρχε η Πάρνηθα στη θέση της. Όμως το βουνό είναι εκεί και δεν μπορούμε «ούτε να ελαττώσουμε το ύψος του, αλλά ούτε και να το μετακινήσουμε». Δεν μπορούμε όμως ούτε και «να αλλάξουμε την κατεύθυνση των ανέμων».

Κατά συνέπεια, είμαστε υποχρεωμένοι να λάβουμε μέτρα και να κατασκευάσουμε έργα στην περιοχή, ανάλογα με τις ανθρώπινες δυνατότητες.

Ειδικότερα σε μόνιμη βάση θα πρέπει:

• Το οδόστρωμα στη συγκεκριμένη περιοχή, καθώς και το δίκτυο αποστράγγισής του, να είναι πάντοτε ,σε καλή κατάσταση.
• Οι γραμμές διαχωρισμού των λωρίδων κυκλοφορίας του οδοστρώματος να είναι κίτρινες ώστε να είναι ευκρινείς και όταν επικρατεί πυκνή ομίχλη. Αυτό είναι πολύ σημαντικό γιατί οι οδηγοί στην ομίχλη, εκτός του κινδύνου αλλαγής λωρίδας κυκλοφορίας, «χάνουν» και την αίσθηση της ταχύτητας οδήγησης, αφού δεξιά και αριστερά δεν είναι ορατά τα εναλλασσόμενα αντικείμενα που λειτουργούν ως μέτρο σύγκρισης σε σχέση με το μέγεθος της ταχύτητας.
• Η περιοχή να φωτίζεται κατά τη νύχτα, τουλάχιστον στο πιο προβληματικό της τμήμα.
• Να λειτουργεί Μετεωρολογικός Σταθμός για τη μέτρηση των παραμέτρων του καιρού (βροχής, χιονιού, ανέμου κ.λπ.) και την ανάλυσή τους, ώστε η διαχείριση του κινδύνου εκδήλωσης έντονων καιρικών φαινομένων στην περιοχή να οργανωθεί σε πιο ορθολογική βάση. Ένας τέτοιος σταθμός θα είναι επίσης χρήσιμος και για τη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας για καλύτερη διαχείριση των κρίσεων, αφού θα γνωρίζει την εξέλιξη των έντονων καιρικών φαινομένων όταν αυτά εκδηλώνονται στην περιοχή.

Επιπλέον, σε περίπτωση που η πρόγνωση για την περιοχή από το δελτίο καιρού αναφέρεται κυρίως σε χιονοπτώσεις, θα πρέπει να λαμβάνονται και τα γνωστά μέτρα και κυρίως:

• Να στέλνονται εκχιονιστικά μηχανήματα και οχήματα εφοδιασμένα με αλάτι ώστε να διασκορπίζεται στο οδόστρωμα μετά τον εκχιονισμό του.
• Να υπάρχουν κλιμάκια της Τροχαίας και της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας.
• Να μην επιτρέπεται η πρόσβαση βαρέων οχημάτων (φορτηγών- νταλίκες) χωρίς την κατοχή αντιολισθητικών αλυσίδων.
• Να γνωστοποιείται στους οδηγούς από ποια χιλιομετρική θέση θα πρέπει να χρησιμοποιούν τις αλυσίδες τους.
• Να υπάρχει ειδική μονάδα παροχής πρώτων βοηθειών στους οδηγούς των οχημάτων και στους επιβάτες τους.

Αντί επιλόγου

Το «πέρασμα» της Μαλακάσας είναι μία δύσκολη περιοχή στην Αττική και η ορθολογική της διαχείριση για την εξομάλυνση των κυκλοφοριακών προβλημάτων, όταν επικρατούν ακραία καιρικά φαινόμενα, επιβάλλει τη μελέτη και αξιολόγηση των τοπογραφικών, γεωμορφολογικών και καιρικών- κλιματικών της συνθηκών. Οπωσδήποτε όμως, τα μέτρα και έργα που αναφέρθηκαν για τα προβλήματα της Μαλακάσας δεν είναι τα μόνα αφού επιπρόσθετα μπορούν να προταθούν από μηχανικούς – κατασκευαστές τεχνικών έργων και συγκοινωνιολόγους. Η Αθήνα όμως σχεδόν περιβάλλεται από βουνά και ειδικότερα βόρεια αυτής βρίσκεται η Πάρνηθα, βορειοανατολικά η Πεντέλη, ανατολικά ο Υμηττός και δυτικά το Αιγάλεω. Έτσι η μόνη πλευρά της ανοιχτή προς τη θάλασσα είναι η νότια.

Οι ορεινοί όγκοι που περιβάλλουν την Αθήνα επηρεάζουν ποικιλότροπα τον καιρό και το κλίμα της, τις συγκεντρώσεις και τις «μετακινήσεις» των ρύπων (νέφους) και την αποφόρτιση της πόλης από αυτούς. Π.χ. οι κρύες αέριες μάζες που κατέρχονται τις καλοκαιρινές νύχτες από τις πλαγιές των βουνών της, δροσίζουν τα προάστια της πόλης, Ακόμα, κατά την επικράτηση νότιων ασθενών ανέμων ή θαλάσσιας αύρας, «το νέφος» παρασύρεται προς τα βόρεια της πόλης. Στη συνέχεια, υπό μορφή «λευκής ηφαιστειακής λάβας ή παγετώνων», όπως φαίνεται από τις πλαγιές της Πάρνηθας, απομακρύνεται από «τα ανοίγματα» μεταξύ Πάρνηθας – Πεντέλης και Υμηττού – Πεντέλης προς την περιοχή της Μαλακάσας και τα Μεσόγεια, αντίστοιχα. Επομένως η κατανόηση και αξιοποίηση των σχέσεων μεταξύ τοπογραφικών, γεωμορφολογικών, βλαστητικών και καιρικών – κλιματικών συνθηκών στην ευρύτερη περιοχή της Αθήνας είναι ιδιαίτερα χρήσιμη και απαραίτητη, για την καλύτερη διαχείριση περιβαλλοντικών, κυκλοφοριακών και προβλημάτων ποιότητας ζωής, γενικότερα.