Οι μετεωρολογικές «βόμβες» στη Μεσόγειο

Ως εκρηκτικά χαμηλά (ή μετεωρολογικές «βόμβες») ονομάζουμε τα βαρομετρικά χαμηλά των μέσων γεωγραφικών πλατών που χαρακτηρίζονται από ασυνήθιστα υψηλό ρυθμό πτώσης της πίεσης, με τις τιμές αυτού να είναι τουλάχιστον 1hpa / 1hr για χρονικό διάστημα 24 ωρών, λαμβάνοντας πάντα υπόψη το γεωγραφικό πλάτος.

Η εκρηκτική κυκλογένεση ονομάζεται η δημιουργία της εκρηκτικής ύφεσης και αντιδιαστέλλεται από την κυκλογένεση των «συνηθισμένων» υφέσεων. Στη Μεσόγειο η εκρηκτική κυκλογένεση αποτελεί ένα σχετικά σπάνιο φαινόμενο, με μέσο όρο 5.5 περιπτώσεων ανά έτος. Η συχνότητα εμφάνισης της εκρηκτικής κυκλογένεσης, όπως και η ένταση των εκρηκτικών υφέσεων στη Μεσόγειο είναι πιο μικρή σε σχέση με τους ωκεανούς, λόγω της πολύπλοκης τοπογραφίας της Μεσογείου. Συγκεκριμένα, οι εκρηκτικές υφέσεις αντιπροσωπεύουν το 0.4% του πληθυσμού όλων των υφέσεων στη Μεσόγειο, επιβεβαιώνοντας τη σπανιότητα του φαινομένου.

Σύμφωνα με την παρακάτω εικόνα, οι εκρηκτικές υφέσεις παρουσιάζουν μεγαλύτερη συχνότητα, σχεδόν διπλάσια, στη Δυτική Μεσόγειο, σε σχέση με την Ανατολική, κατά μήκος των βορείων ακτών, με μέγιστο τον κόλπο της Γένοβας και την Αδριατική θάλασσα, λόγω των υφέσεων που εισέρχονται από τον Ατλαντικό και της οροσειράς των Άλπεων. Στην Ανατολική Μεσόγειο παρουσιάζουν αυξημένη συχνότητα στο Αιγαίο πέλαγος. Πρέπει να σημειωθεί ότι ο κόλπος της Γένοβας αποτελεί κυκλογενετική περιοχή για όλες τις υφέσεις στη Μεσόγειο ενώ υπάρχουν και περιοχές που είναι κυκλογενετικές περιοχές αλλά δεν ευνοούν την εκρηκτική κυκλογένεση, όπως είναι η περιοχή της Κύπρου.

Μέση χωρική κατανομή της εκρηκτικής κυκλογένεσης

Η εκρηκτική κυκλογένεση εμφανίζεται κατά τη διάρκεια της ψυχρής περιόδου, από Νοέμβριο μέχρι Μάρτιο με μέγιστο τον Δεκέμβριο. Ο αντίστοιχος αριθμός για Απρίλιο, Μάιο και Οκτώβριο είναι μικρότερος και γίνεται μηδενικός τον Ιούνιο, Ιούλιο, Αύγουστο και Σεπτέμβρη.

Στην πλειοψηφία τους οι εκρηκτικές υφέσεις έχουν χρόνο ζωής που κυμαίνεται μεταξύ 4 και 5 ημερών, με μέση τιμή κοντά στις 5 ημέρες. Το μέσο μήκος της τροχιάς των εκρηκτικών υφέσεων είναι γύρω στα 5000km.

Η σύγκριση της εκρηκτικής με τη συνηθισμένη κυκλογένεση στη Μεσόγειο δείχνει ότι σε αντίθεση με τα εκρηκτικά χαμηλά, η συχνότητα εμφάνισης των συνηθισμένων μεγιστοποιείται την άνοιξη και συγκεκριμένα κατά τη διάρκεια του Μαρτίου και παραμένει σχετικά υψηλή και το καλοκαίρι, στοιχείο το οποίο μπορεί να αποδοθεί στο γεγονός ότι η κυκλογενετική περιοχή του κόλπου της Γένοβας παραμένει ενεργή κατά τη διάρκεια ολόκληρου του έτους, συνδυαζόμενη με την ενίσχυση της συχνότητας εμφάνισης των θερμικών χαμηλών (thermal lows) στην Ιβηρική Χερσόνησο και την περιοχή της Σαχάρας κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού.

Οι εκρηκτικές υφέσεις παρουσιάζουν μεγαλύτερο βάθος που μεγιστοποιείται στον κόλπο της Σύρτης και το Ιόνιο Πέλαγος, όπου επικρατούν μεγαλύτερες επιφανειακές θερμικές ροές. Αντίθετα η συνηθισμένη κυκλογένεση παρουσιάζει μέγιστο βάθος στον κόλπο της Γένοβας, όπου παρατηρείται και η μέγιστη συχνότητα κυκλογένεσης.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το 96% των περιπτώσεων εκρηκτικής κυκλογένεσης συνδέονται με χαμηλό στα 500 hPa με αρνητική κλίση καθ’ ύψος επιβεβαιώνοντας το βαροκλινικό χαρακτήρα του συστήματος.

Οι εκρηκτικές υφέσεις στην Μεσόγειο χωρίζονται σε 2 κατηγορίες ανάλογα με τον μηχανισμό εμφάνισής τους. Ο πρώτος μηχανισμός είναι ο KF μηχανισμός που προτάθηκε από τους Karacostas and Flocas(1983). Ο συγκεκριμένος μηχανισμός χαρακτηρίζεται από μια αλληλεπίδραση μεταξύ μιας μεγάλου μήκους κύματος trough, η οποία εισβάλλει στην λεκάνη της Μεσογείου από βορειοδυτικά και μιας μικρής κλίμακας ορογραφικής ύφεσης, η οποία δημιουργείται κατά μήκος των βόρειων ακτών της Μεσογείου και κυρίως στις υπήνεμες περιοχές των Άλπεων. Στο μηχανισμό αυτό ανήκει η πλειοψηφία των παρατηρηθέντων περιπτώσεων με ποσοστό περίπου 63%.

Ο δεύτερος μηχανισμός είναι ο CC μηχανισμός όπως περιγράφηκε από τους Capaldo et al. (1980). Σε αυτή την περίπτωση παρατηρείται αλληλεπίδραση μιας ύφεσης προερχόμενης από τη Βόρεια Αφρική, συνήθως μικρής χωρικής κλίμακας που δημιουργείται πολλές φορές στα υπήνεμα των ορέων του Άτλαντα, με μια ύφεση ή διαταραχή η οποία κινείται από τα μέσα γεωγραφικά πλάτη και εισβάλλει στη Μεσόγειο από τα βόρεια.

Σε αντίθεση με την “κοινή” κυκλογένεση στη Μεσόγειο, σε περιπτώσεις εκρηκτικών χαμηλών στη Μεσόγειο, η δυνατότητα πρόβλεψης του πραγματικού ρυθμού βάθυνσης και της ελάχιστης πίεσης παρουσιάζει σε αρκετές περιπτώσεις αδυναμίες οι οποίες σχετίζονται με τη μικρή χωρική κλίμακα των χαμηλών της Μεσογείου, τις ανεπαρκείς πραγματικές παρατηρήσεις από επίγειους σταθμούς μέσα σε θαλάσσιες περιοχές, τη μη ρεαλιστική απεικόνιση της θερμοκρασίας επιφάνειας θάλασσας και των διεργασιών μέσα στο θαλάσσιο οριακό στρώμα καθώς και την ανεπάρκεια παραμετροποίησης των επιφανειακών ροών.